سلام از دور و نزدیک

یکی از آداب مذهبی شیعیان، زیارت قبور ائمه معصوم(ع) است. لزوم تشرف به آستان منور پیامبر اسلام(ص) و ائمه معصوم(ع) در شهرهای مختلف اسلامی از عقاید مسلم شیعیان است. در این زیارات اهداف معنوی بسیاری در نظر گرفته شده است که به طرق گوناگون از جمله احادیث به ما امر شده است. گاهی ثواب زیارت قبور اهل بیت(ع) برابر با هزارهزار حج مقبول در نظر گرفته شده و گاهی بخشیده شدن تمام گناهان زائر دلسوخته؛ گاهی قید حضور قلب و معرفت داشتن در بیانات و احادیث ائمه(ع) وجود دارد و گاهی بدون این قید فقط به زیارت سفارش شده است. اما زیارت به چه معناست؟ «زیارت به معنی توجه به مقامات والاى معصومین(ع) و ذكر صفات و سجاياى آنان و بيان فضايل، كرامات، عبادات، اطاعات و خدمات آنان و توجه و حضور قلب و عنايت به محتواى بلند كلمات و جملات انسان‏ساز زيارت‌ها و در نتیجه برقراری ارتباط روحى و به ایجاد پيوند قلبى با معصومین(ع) است.» (کلیات مفاتیح نوین، ص 205) البته در بیانات ائمه(ع) بر روی معرفت داشتن و توجه داشتن بیشتر تأکید شده و قصد زیارت شناخت خدا دانسته شده است. «شناخت‏ خداوند است که شرط زيارت است؛ چه اينكه آثار و ثواب زيارت‌‏ها براى كسى در نظر گرفته شده است كه زيارت‏ بامعرفت انجام دهد.» (وسايل‌الشيعه، ج 10، ابواب‌المزار) در آداب زیارت نکات بسیاری وجود دارد که اصلی‌ترین آن پاکی روح و پاکی قلب و پاکی جسم است. سرعت رسیدن زائر به خواسته‌اش با این طهارت‌ها بیشتر است و البته ادب حکم می‌کند که در وقت زیارت یک معصوم یا امام(ع) انسان در نهایت پاکی و پاکیزگی قرار داشته باشد. هرچند توان انسان‌ها هم در نظر گرفته شده و موقعیت‌هایی پیش می‌آید که برخی زوار نمی‌توانند با لباس آراسته و غسل زیارت به حرم ائمه مشرف شوند. پس این نکات برای کمال بیشتر است و فقدان برخی از آنکه در توان زائر نیست، نشان از مقبول نشدن زیارت نیست؛ اما آنچه فقدانش اثر زیادی بر کیفیت زیارت می‌گذارد، توجه نکردن به خدا و اهل بیت(ع) و نشناختن مقام ایشان است. اگر زائری نداند در زیارت چه می‌خواهد و هدفش چیست، نمی‌تواند زیارت قابل قبولی داشته باشد.

درباره زیارت قبور انسان‌ها اختلافاتی میان مسلمانان و وهابیون وجود دارد که برخاسته از ناتوانی علمای دین وهابیت است. آنها به برخی آیات قرآن و بیانات پیامبر اسلام(ص) استناد می‌کنند که اصلاً ماهیت آن را نفهمیده‌اند یا نمی‌خواهند بفهمند. برای نمونه، در آیه 84 سوره توبه، خداوند به پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید: «وَ لاتُصَلِّ عَلی أَحَدٍ مِنْهُمْ ماتَ أَبَداً وَ لاتَقُمْ عَلی قَبْرِهِ إِنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ ماتُوا وَ هُمْ فاسِقُون»؛ و هرگز بر هيچ مرده‌اى از آنان نماز مگزار و بر سر قبرش نايست، چرا كه آنان به خدا و پيامبر او كافر شدند و در حال فسق مرده‌اند. (توبه/ 84) آنها توجه نمی‌کنند که اتفاقاً این آیه به زیارت قبور اشاره دارد، جز قبر منافقین و کافران! نه اینکه به کل زیارت قبور را نهی کرده باشد.

اما در اوضاع کنونی و وجود بیماری در جهان، سؤال آن است که زیارت از دور آیا مساوی زیارت از نزدیک است؟ اولاً در برخی زیارات که به بوسیدن قبر ائمه معصوم(ع) در خلال زیارت امر شده است، بوسیدن قبر شریف و زیارت از نزدیک، به عنوان شرط نیامده و فقط جزء آداب و برای ازدیاد محبت وارد شده است. ثانیاً در برخی احادیث آمده است، تفاوتی میان زیارت دور و نزدیک وجود ندارد و کافی است مؤمنان توجه کافی به زیارت‌شان داشته باشند. پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌فرمایند: «مَنْ سَلَّمَ عَلَىَّ مِنْ عِنْدِ قَبْرى سَمِعْتُهُ وَ مَنْ سَلَّمَ عَلَىَّ مِنْ بَعيدٍ بُلِّغْـتُهُ»؛ هر كس از كنار قبرم بر من سلام دهد، آن را مى‌شنوم و هر كس از دور بر من سلام دهد، آن را به من مى‌رسانند. (بحارالانوار، ج97، ص183) امیرالمؤمنین(ع) از رسول خدا(ص) نقل مى‏كنند كه فرمودند: «هركس در هر مكانى از زمين، به من سلام كند سلامش به من مى‏رسد»؛ (امالى‌طوسى، ص167، ح31) پس فرقی در زیارت دور و نزدیک وجود ندارد و هرگاه مؤمنی در دلش ائمه معصوم(ع) را زیارت کرد، همانند تشرف به حرم شریف‌شان ثواب برده است. اتفاقا اینکه ائمه معصوم(ع) را حاضر در هر کجای عالم ببینیم نیز جزء معرفت‌هایی است که در قلب بندگان خاص خدا و محبان خاص اهل بیت(ع) وجود دارد.

البته در زیارت حضوری فواید معنوی بسیاری وجود دارد که نمی‌توان منکر آنها شد؛ زیرا قدرت معنوی مسلمانان و ارتباط تنگاتنگ آنان در همین مقابر شریفه و اماکن مقدسه وجود دارد؛ اما آنچه در زیارت از دور مستتر است، بالا رفتن معنویت مسلمانان است که مقدم بر قدرت‌های دیگر است. به عبارتی، قدرت معنوی تک‌تک مسلمانان است که می‌تواند به قدرت و اتحاد جهانی تبدیل شود. پس صرف کنار هم قرار گرفتن جسم‌ها بدون وجودی مشتعل از معنویت نمی‌تواند اثر جهانی و ماندگار داشته باشد. زائران مشاهد شریفه و اماکن مقدسه باید به دنبال شناخت خود و خدای خود و اهل بیت(ع) باشند و این شناخت را وسیله‌ای برای قدرتمندی و عزت قرار دهند.